Iron

نام آزمایش

Iron

مخفف انگلیسی تست

Fe

نام فارسی تست

آهن

روش انجام

Photometric

آمادگی بیمار

* بیمار  باید ۱۲ ساعت ناشتا باشد( مصرف آب مجاز است) . نمونه ترجیحاً بین ساعت ۸ تا ۱۰ صبح و حداکثر قبل از ۱۲ ظهر گرفته شود(به علت تاثیرات ریتم شبانه‌روزی آهن و اینکه سطح آهن در عصر پایین‌‌تر است).

** ازمصرف داروها و مکمل های حاوی آهن ۲۴ ساعت قبل از نمونه گیری اجتناب گردد.

*** نمونه می‌بایست قبل از اینکه بیمار آهن درمانی بگیرد یا تزریق خون داشته ‌باشد گرفته‌ شود. در صورتی‌که بیمار تزریق خون انجام داده باشد؛ می‌بایست چندین روز بعد آزمایش دهد.

ملاحظات نمونه گیری

خونگیری باید قبل از سایر نمونه هایی که احتیاج به لوله های حاوی ضد انعقاد دارند؛ انجام شود.

نوع نمونه

S, PE

علت درخواست تست

• تست کمکی در تشخیص افتراقی انواع کم خونی ها (بطور مثال افتراق آنمی فقر آهن از تالاسمی مینور و یا آنمی فقر آهن از آنمی بیماری های مزمن)
• مونیتور کردن پاسخ به درمان کم خونی (آنمی)
• مونیتور کردن پاسخ های خونی در طی حاملگی و سایر مواقعی که معمولاً سطح آهن کاهش می یابد.
• مونیتور کردن سطح افزایش یافته آهن خون در بیماران همودیالیزی و یا بیمارانی که تزریق خون مکرر (مانند بیماران تالاسمی ماژور) دارند.
• کمک به تشخیص خونریزی که طی آن سطح آهن خون کاهش می یابد. (مثلاً در بیماری التهابی روده، واریس مری، گاستریت، عفونت های انگلی و سایر اختلالات دستگاه گوارش ) ‌
• کمک به تشخیص هموکروماتوز (بیماری ارثی که در آن انباشت آهن در بدن ایجاد می شود) یا دیگراختلالات متابولیسم و ذخیره سازی آهن.
• تعیین وجود اختلالات نقص سنتز پروتئین یا نقص جذب در آهن (مثلاً در بیماری سلیاک، بیماری التهابی روده، برداشتن روده، برداشتن معده یا قسمتی از آن، درمان طولانی مدت زخم معده و رفلکس اسید و علل تغذیه ای)
• بررسی مسمومیت اتفاقی با آهن

توضیح راجع به تست

آهن بطور عمده در هموگلوبینِ گلبول های قرمز وجود دارد (حدود ۶۵%) و بصورت  فریتین یا هموسیدرین (۳۰%) در کبد، مغز استخوان و طحال ذخیره می شود. همچنین حدود ۴% نیز بصورت میوگلوبین در عضلات اسکلتی وجود دارد و مقدار کمی هم در برخی از آنزیم ها یافت می شود. هموگلوبین در انتقال اکسیژن به بافت ها و بازگشت دی اکسید کربن از بافت ها به ریه ها؛ نقش دارد و آهن بدلیل اینکه جز مهم و اساسی ساختار هموگلوبین می باشد در این وظیفه مهم؛ سهیم می باشد.

جذب آهن بطور عمده در روده کوچک (دئودنوم و قسمت فوقانی ژژنوم) انجام می شود. آهن هِمی (heme iron) نسبت به آهن غیر آلی (inorganic iron) بطور موثرتری جذب می شود. از منابع آهن هِمی می توان به گوشت، جگر و … اشاره کرد. در سبزیجاتی مثل کلم، خردل و اسفناج نیز به مقادیر زیاد آهن وجود دارد اما از آنجا که اینها حاوی فیتات، اگزالات، تانین ها و دیگر مواد مداخله گر در جذب آهن نیز هستند؛ آهنشان زیاد جذب نمی گردد.

همچنین حبوبات، چغندر، گیلاس، میوه های خشک، آجیل ها، جوانه گندم، غلات سبوس دار نیز مقادیر قابل توجهی از آهن دارند.

زرده تخم مرغ نیز حاوی آهن می باشد اما به خوبی جذب نمی گردد. (بدلیل پروتئین های زرده می باشد البته اگر همراه آب پرتقال که حاوی ویتامین C می باشد و باعث تسهیل جذب آهن می گردد میل شود؛ جذبش بیشتر می گردد)

در افراد سالم تنها مقدار حدود ۲۰-۱۵ درصد از آهن مواد غذایی جذب می گردد ولی جذب بیشتر آهن در بیماری هایی مثل کم خونی فقر آهن دیده می شود. علاوه بر کم خونی فقر آهن در کمبود ویتامین B6 ،شرایط کم اکسیژن، مصرف الکل، خوردن غذاهای اسیدی و … نیز جذب آهن افزایش می یابد.

مصرف الکل می تواند باعث افزایش جذب آهن گردد که در نهایت می تواند منجر به بیماری های انباشت آهن منتهی گردد.

در چه شرایطی تست افزایش می یابد؟

• هموکروماتوز
• انتقال خون های مکرر ( مانند بیماران تالاسمی ماژور)
• انتقال خون حجیم (massive transfusion)
• آنمی همولیتیک
• مسمومیت با آهن
• آنمی آپلاستیک
• مسمومیت با سرب
• هپاتیت و یا سیروز کبدی
• کمبود ویتامین B_۶ یا پیرودوکسال فسفات (کمبود این ویتامین باعث می شود تا چرخه تولید heme کامل نشود و هِمی برای اتصال به آهن تولید نگردد تا هموگلوبین در نهایت ساخته گردد. درنتیجه آهن بلا استفاده مانده و در بدن انباشت می گردد و پاسخ بدن نیز بدنبال آن افزایش جذب آهن برای تولید هموگلوبین است)

در چه شرایطی تست کاهش می یابد؟

• آنمی فقر آهن
• فقر غذایی از نظر وجود آهن
• کم کاری تیروئید (این افراد به چند دلیل دچار فقر آهن می شوند از جمله: ۱- کمبود ترشح گاستریک اسید که برای جذب آهن ضروری است. ۲- ثابت شده است که هورمون های تیروئید بطور مستقیم یا غیر مستقیم می تواند باعث تحریک رشد کُلنی های اریتروئیدی از طریق اریتروپویتین شوند)
• خونریزی های مزمن (خونریزی ماهیانه نامنظم، سرطان رحم، سرطان روده، بیماری های التهابی روده، دیورتیکولوز، سرطان مجاری ادراری، همانژیوم)
• اواخر بارداری
• خونریزی قاعدگی شدید
• آنمی بیماری های مزمن (در بیماران با عفونت های مزمن، بیماری های التهابی و بدخیمی ها و همچنین در حدود نیمی از بیماران بستری در بیمارستان مشاهده می گردد)
• سوء جذب روده ای آهن (مانند بیماری سلیاک، برداشتن روده، بیماری های التهابی روده و …)
• جذب ناکافی آهن پس از تزریق B_۱۲ در درمان آنمی‌ پرنیشیوز
• به دنبال درمان با اریتروپوئتین ترکیبی

تست های تکمیلی

CBC, TIBC, UIBC, Ferritin, Free erythrocyte protoporphyrin (FEP), ZZP, Thyroid panel

تداخلات دارویی  و آزمایشگاهی

سفوتاکسیم، کلرامفنیکل، سیس پلاتین، دکستران، استروژن ها، اتانول، سرب، متی مازول، متوتروکسات، متیل دوپا، ضدبارداری های خوراکی، آهن (تزریق عضلانی) و انتقال خون می توانند باعث افزایش سطح آهن خون شوند.

کورتیکوتروپین، آلوپورینول، آسپیرین، کُلِستیرامین، کُلشی سین، کورتیزون، متفورمین، متی سیلین، پرگولید، پروژستین، پیرازینامید، ریسپریدون، تستسترون، دفروکسامین می توانند سطح آهن خون را کاهش دهند.

نکته:  مصرف کردن داروهای حاوی آهن در عرض ۲۴ ساعت پیش از انجام تست؛ نتایج را بطور کاذب افزایش خواهد داشت.

اطلاعات تکمیلی

غلظت آهن سرم بیانگر Fe^۳+ متصل به ترانسفرین است و شامل آهن سرم به صورت هموگلوبین آزاد نمی‌شود. به طور طبیعی فقط حدود یک سوم محل های اتصال آهن در ترانسفرین؛ توسط Fe^۳+ اشغال می‌شوند. بنابراین ترانسفرین سرم ظرفیت ذخیره‌ای قابل‌توجهی برای اتصال آهن دارد که ظرفیت غیراشباع اتصال به آهن (UIBC) نامیده می‌شود. حداکثر میزان آهنی که می‌تواند به ترانسفرین اتصال یابد، ظرفیت کلی اتصال به آهن (TIBC) نامیده می‌شود. درصد اشباع ترانسفرین نیز برابر با نسبت آهن پلاسما به TIBC است.

وضعیت آهن بدن، شاخص های مرتبط با آهن و تست های مرتبط در بیماری های مختلف

فریتین	درصد اشباع ترانسفرین	UIBC	TIBC/Transferrin	آهن سرم	بیماری
↓	↓	↑	↑	↓	آنمی فقر آهن
N-↑	N	N	N	N (↑)	بتا تالاسمی مینور
↑	↑	↓	↓	↑	هموکروماتوز
N-↑	↓	N-↓	N-↓	↓	آنمی بیماری های مزمن
↑	↑	N-↓	N-↓	↑	آنمی همولیتیک
↑	↑	↓	↓	↑	آنمی سیدروبلاستیک
N	↑	↓	N	↑	مسمومیت با آهن

 

( N: نرمال، ↑: افزایش یافته، ↓ کاهش یافته)

نکته مهم ۱: بهترین روش ارزیابی فقر آهن در اطفال (به جز در مواردی که مشکوک به مسمومیت با سرب هستند) اندازه گیری پورفیرین‌های آزاد اریتروسیتی (FEP) است.

نکته مهم ۲: بطور معمول فریتین، TIBC، ترانسفرین و درصد اشباع ترانسفرین نیز به همراه سطح آهن اندازه گیری می شوند.

نکته مهم ۳: بطور طبیعی تغییرات شبانه روزی قابل توجهی تا ۳۰% در سطح آهن سرم رخ می دهد؛ بطوری که بیشترین مقدار آهن در صبح و در انتهای روز به کمترین مقدار خود می رسد. در نتیجه نمونه خون صبح ناشتا برای تشخیص فقر آهن ترجیح داده می شود.

نکته ۴:

TIBC (µg/dl)= Transferrin (mg/dl) × ۱.۲۵

نکته ۵: در آنمی فقر آهن؛ فریتین سرم و هپسیدین کاهش یافته و بیان DMT1 و گیرنده ترانسفرین (TFR-1) افزایش می یابد.

 

منابع

1. Richard A. Mc Pherson, Matthew R. Pincus. Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Method, 23rd edition, 2017, Elsevier.
2. John P. Greer. Wintrobe’s Clinical Hematology, 13th edition, 2014, Lippincott Williams & Wilkins.
3. Barbara J. Bain, Imelda Bates, et al. Dacie and Lewis Practical Haematology, 12^th edition, 2017, Elsevier.
4. Carl A. Burtis, David E. Bruns. Tietz Fundamentals of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics, 7th edition, 2015, Elsevier.
5. ARUP Laboratories
6. Mayo Medical Laboratories
7. Lab Tests Online

۸- گل افشان حبیب اله.  مهارت های آزمایشگاهی در خون شناسی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز، ۱۳۹۰ .

۹- جعفر آبادی آشتیانی مهتاب و همکاران. کتاب جامع تست های تشخیصی و آزمایشگاهی پاگانا ۲۰۱۴، انتشارات جامعه نگر، ۱۳۹۴ .

۱۰- اسدی محسن. مجموعه سوالات طبقه بندی شده کارشناسی ارشد وزارت بهداشت هماتولوژی از سال ۸۵ تا ۹۴ با پاسخنامه کاملاً تشریحی و کاربردی، انتشارات اطمینان، ۱۳۹۴ .